Πόσο συχνά εμφανίζεται η ενδομητρίωση;
Πιστεύεται γενικά πως η ενδομητρίωση είναι η δεύτερη πιο συχνή γυναικολογική πάθηση, καθώς περίπου τα 2/3 των γυναικών που προσβάλλονται με ενδομητρίωση, θα εμφανίσουν σχετικά συμπτώματα. Παράλληλα, οι έρευνες δείχνουν πως, από τις 10 γυναίκες που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα με τη γονιμότητά τους, οι 5 αυτές έχουν ενδομητρίωση, ποσοστό αρκετά υψηλό. Μάλιστα, νεότερες έρευνες που διεξάγονται στο πλαίσιο της καλύτερης κατανόησης της νόσου, δείχνουν και μια αυξημένη κληρονομικότητα σε εκείνες τις γυναίκες, οι μητέρες των οποίων εμφάνισαν ενδομητρίωση κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Παρά το γεγονός ότι η ενδομητρίωση επηρεάζει σχεδόν 157 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως, ακόμη και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις πλέον υποδιαγνωσμένες νόσους. Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότερες γυναίκες δεν αναζητούν ποτέ ιατρική βοήθεια ή αντ’ αυτού βιώνουν μια πολύ απογοητευτική εμπειρία, με λανθασμένες διαγνώσεις ή αναποτελεσματικές θεραπείες. Σύμφωνα με τον οργανισμό FDA των ΗΠΑ, οι μισές περίπου ασθενείς με ενδομητρίωση χρειάστηκε να επισκεφθούν κατά μέσο όρο 5-6 γυναικολόγους, προκειμένου να φτάσουν σε μια σωστή διάγνωση. Ταυτόχρονα, υπολογίζεται ότι η ενδομητρίωση αποτελεί μια νόσο που διαγιγνώσκεται μετά από πολύ καιρό και σε πολύ προχωρημένο στάδιο, έως και 7 με 10 χρόνια από την εμφάνισή της.
Ενδομητρίωση: Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης έχουν σχέση με το ανοσοποιητικό σύστημα και τη λειτουργία του, καθώς και την έμμηνο ρύση και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:
Προβλήματα κατά την έμμηνο ρύση, όπως:
- Μεγάλες ποσότητεςαίματος
- Δυσμηνόρροια
- Πόνο χαμηλά στην κοιλιά ή στηλεκάνη
- Πόνοκατά τη διάρκεια ή μετά από σεξουαλικήεπαφή
- Ναυτία
- Πόνο κατά την ούρηση ή την αφόδευση
- Δυσκοιλιότητα, διάρροια ή αίμα στα ούρα
- Γαστρεντερικά προβλήματα (εναλλαγή μεταξύ διάρροιας και δυσκοιλιότητας)
- Προβλήματα γονιμότητας
Λιγότερο συχνά συμπτώματα, που δεν εμφανίζονται με τόσο μεγάλη ένταση ή εμφανίζονται σε πιο προχωρημένα στάδια της πάθησης, όπως:
- αίσθημα κούρασης
- αϋπνία
- μεταβολές της διάθεσης
- προεμηνορρυσιακό σύνδρομο
- αιμορραγίααπό τον πρωκτό κατά τις ημέρες της περιόδου
Ποιες μορφές ενδομητρίωσης υπάρχουν;
Ανάλογα με την επιφάνεια στην οποία εμφυτεύεται καια αναπτύσσεται η ενδομητρίωση, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές μορφές:
- επιφανειακή περιτοναϊκή ενδομητρίωση, όπου οι αλλοιώσεις εμφανίζονται στην περιοχή τουπεριτόναιου
- ωοθηκική ενδομητρίωση (ή ωοθηκικό ενδομητρίωμα), το οποίο προκαλεί κύστεις ωοθηκών με σοκολατοειδές περιεχόμενο
- εντω βάθει διηθητική ενδομητρίωση, η οποία προσβάλλει και διηθεί άλλα πυελικά όργανα (ουρητήρες, ουροδόχος κύστη, ιερομητρικοί σύνδεσμοι, έντερο)
- εξωγεννητική ενδομητρίωση, που προσβάλλει απομακρυσμένα όργανα, όπως είναι ο πνεύμονας, το ήπαρ, οεγκέφαλος
Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), η ενδομηρίωση κατηγοριοποιείται σε τέσσερα στάδια (I, II, III και IV), σύμφωνα με το πώς αξιολογούνται χειρουργικά το μέγεθος και η θέση των ενδομητριωτικών αλλοιώσεων, καθώς και η έκταση των συμφύσεων.
Μια πιο ιδιαίτερη κατηγορία ενδομητρίωσης, είναι αυτή στο τοίχωμα της μήτρας, όπου το έκτοπο ενδομήτριο διεισδύει στο εσωτερικό της και παίρνει τη μορφή της «αδενομύωσης». Η αδενομύωση συνυπάρχει συχνά με την ενδομητρίωση, προκαλώντας την εκδήλωση συμπτωμάτων, όπως κοιλιακό άλγος, υπογονιμότητα, δυσμηνόρροια, καθώς επίσης και διαταραχές του κύκλου, με πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών.
Ενδομητρίωση: Πώς ανιχνεύεται;
Για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η ενδελεχής κλινική γυναικολογική εξέταση και η λήψη ενός ολοκληρωμένου ιστορικού. Μάλιστα, στις περιπτώσεις όπου υπάρχει η υποψία για διηθητική νόσο σε γειτονικά όργανα, όπως το ορθό ή το έντερο, ο ειδικός ιατρός οφείλει, αφού, ενημερώσει για αυτό την ασθενή, να προβεί και στη διενέργεια ψηφιακής εξέτασης του ορθού. Επίσης, η διενέργεια υπερηχογραφικής εξέτασης με κολπικό ή/και κοιλιακό υπέρηχο θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για να απεικονιστούν ολοκληρωμένα τα όργανα της πυελικής κοιλότητας και να διαγνωσθούν τυχόν ενδομητριωσικές αλλοιώσεις.
Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως να χρειαστεί και υπερηχογραφική εξέταση των νεφρών ή πιο ειδικές εξετάσεις (κολονοσκόπηση, αξονική/μαγνητική τομογραφία), για την καλύτερη απεικόνιση οργάνων, όπως οι πνεύμονες, το ήπαρ και η ανώτερη μοίρα του παχέος εντέρου, που δεν μπορούν να εξεταστούν με τις άνω μεθόδους.
Σε κάθε περίπτωση, η ενδομητρίωση και η αξιόπιστη διάγνωσή της προϋποθέτουν, εκτός από τη χρήση των διαγνωστικών μέσων, την μεγάλη εμπειρία του θεράποντος ιατρού σε κάθε κλινική έκφανση της νόσου.
Πώς θεραπεύεται η ενδομητρίωση;
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης μπορεί να είναι είτε φαρμακευτική είτε χειρουργική ή να περιλαμβάνει συνδυασμό και των δύο. Το είδος της θεραπείας που θα επιλεγεί εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η ηλικία της ασθενούς, η επιθυμία της για εγκυμοσύνη, η ένταση και η διάρκεια των συμπτωμάτων, το στάδιο της νόσου, καθώς και το αν αποτελεί πρωτοπαθή νόσο ή υποτροπή.
Η φαρμακευτική (ορμονική) θεραπεία αφορά στη χορήγηση φαρμάκων, τα οποία προκαλούν αμηνόρροια και καταστολή της σύνθεσης των οιστρογόνων, οδηγώντας έτσι τις ενδομητριωσικές εστίες σε ατροφία. Αυτή η θεραπεία ενδείκνυται κυρίως σε ασθενείς χωρίς εκτεταμένες συμφύσεις και κάποιο πρόβλημα γονιμότητας, αλλά και για την ανακούφιση των συμπτωμάτων, με κύριο αυτό του του πόνου.
Οι ουσίες που περιλαμβάνονται στη φαρμακευτική θεραπεία είναι αρκετές, όπως τα προγεσταγόνα, η γκεστρινόνη, η νταναζόλη, η μιφεπριστόνη, οι GnRH–αγωνιστές.
Μετά από συνεχή χορήγηση για 6-12 μήνες, τα αντισυλληπτικά δισκία μπορεί να έχουν αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης και στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, όπως το πυελικό άλγος και η δυσμηνόρροια, σε ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 60 και 95%.
Πότε έχει ένδειξη η χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης;
Η χειρουργική θεραπεία έχει ένδειξη σε νεαρής ηλικίας ασθενείς, με υπογονιμότητα σχετική με την ενδομητρίωση, αλλά και σε ασθενείς, οι οποίες επιθυμούν να διατηρήσουν/βελτιώσουν την ικανότητά τους για αναπαραγωγή. Επίσης, οι ασθενείς με εν τω βάθει ενδομητρίωση ή εκείνες που υποτροπιάζουν, μπορούν αν ωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα της χειρουργικής θεραπείας. Η θεραπεία εκλογής ή αλλιώς το gold standard για την αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης είναι η ενδοσκοπική χειρουργική (λαπαροσκόπηση ή ρομποτική χειρουργική), καθώς εμφανίζει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις ανοικτές επεμβάσεις. Αυτά περιλαμβάνουν:
- μικρότερη νοσηρότητα,
- λιγότερες πιθανότητες υποτροπής και μετεγχειρητικές συμφύσεις,
- καλύτερα ποσοστά γονιμότητας.
Ωστόσο, οι επεμβάσεις αυτές είναι πολύ απαιτητικές και προϋποθέτουν υψηλό βαθμό εκπαίδευσης και δεξιότητας και εμπειρία του Χειρουργού-Γυναικολόγου.
Με τη χειρουργική θεραπεία εξαιρούνται και καυτηριάζονται όλες οι ορατές εστίες της νόσου, ενώ επίσης η επέμβαση αποβλέπει στη λύση των συμφύσεων, στην εξαίρεση ενδομητριωμάτων και στην αποκατάσταση φυσιολογικών ανατομικών σχέσεων της πυέλου.
Όσον αφορά τα αποτελέσματα της χειρουργικής θεραπείας, αυτά κυμαίνονται στο 60-80% όσον αφορά στην ανακούφιση από τα συμπτώματα πόνου και στο 60% όσον αφορά στην επίτευξη εγκυμοσύνης (ελαφρά και μέτρια ενδομητρίωση). Τα πιο υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης παρατηρούνται μέσα στον πρώτο χρόνο από τη χειρουργική θεραπεία. Σε πιο προχωρημένα στάδια της νόσου, όπως στα στάδια 3ου και 4ου βαθμού κατά την σταδιοποίηση της Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής – ASRM, όπως επίσης και σε περιπτώσεις υπογονιμότητας, ενδεχομένως να κριθεί απαραίτητη η άμεση διενέργεια εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Είναι δυνατή η επανεμφάνιση της ενδομητρίωσης;
Η απάντηση είναι πως ναι, η ενδομητρίωση μπορεί να παρουσιάσει υποτροπή και μάλιστα σε υψηλά ποσοστά. Πιο συγκεκριμένα, το 10-20% των ασθενών, ανάλογα με το στάδιο, θα υποτροπιάσει εντός ενός έτους και το 40% εντός 5 ετών. Προκειμένου να περιοριστούν οι υποτροπές, συνιστάται η φαρμακευτική αγωγή με GnRH–αγωνιστές ή με διενογέστη μετά την επέμβαση. Η τελευταία χημική ουσία, η διενογέστη, είναι ένα σύγχρονο προγεσταγόνο, το οποίο λειτουργεί όπως η φυσική ορμόνη προγεστερόνη.
Χωρίς αμφιβολία, η έγκαιρη διάγνωση και αποκατάσταση των βλαβών της νόσου μπορεί να συμβάλλει στο να προληφθεί η ενδομητρίωση και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής πολλών γυναικών. Παράλληλα, ο ελλιπής καθαρισμός των εστιών της νόσου κατά το πρώτο χειρουργείο, μπορεί να δυσκολέψει κατά πολύ την επιτυχία ενός συμπληρωματικού χειρουργείου λόγω συμφύσεων και να αυξήσει την πιθανότητα επιπλοκών. Σε κάθε περίπτωση, η πιο αποτελεσματική χειρουργική θεραπεία για την ενδομητρίωση αφορά κυρίως στην εμπειρία και εξειδίκευση του θεράποντος ιατρού, παρά στη μέθοδο αυτή καθαυτή. Συνεπώς, η χειρουργική θεραπεία για την ενδομητρίωση πρέπει να πραγματοποιείται από καλά εκπαιδευμένους γυναικολόγους, καθώς η ολική αφαίρεση της ενδομητρίωσης μπορεί να είναι πολύ δύσκολη και να απαιτεί καλή εκπαίδευση του Μαιευτήρα-Γυναικολόγου.
Επηρεάζει η ενδομητρίωση τη γονιμότητα μιας γυναίκας;
Η ενδομητρίωση μπορεί προκαλέσει δυσκολίες ή και να ακυρώσει τελείως την επιθυμία μιας γυναίκας ή ενός ζευγαριού για τεκνοποίηση. Αυτό συμβαίνει διότι η ασθένεια μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στην ανατομία μιας γυναίκας, όπως το να μπλοκάρει τις σάλπιγγες ή να προκαλέσει πίεση στα ωάρια. Κατά συνέπεια, παρεμποδίζεται η φυσική διαδικασία της σύλληψης. Επίσης, σε ασθενείς με ενδομητρίωση είναι αισθητά χειρότερη η ποιότητα των ωαρίων, άρα η ικανότητα γονιμοποίησης μειώνεται γρηγορότερα. Αξίζει να σημειωθεί στις μέρες μας, σε σχέση με πριν από 50 χρόνια, οι γυναίκες τεκνοποιούν κατά μέσο όρο δέκα χρόνια αργότερα, με αποτέλεσμα η ενδομητρίωση να μπορεί να αναπτυχθεί δέκα χρόνια περισσότερο. Το ίδιο ισχύει και για την ποιότητα των διαθέσιμων ωαρίων.
Ενδομητρίωση και τεκνοποίηση
Μια γυναίκα με ενδομητρίωση μπορεί να μείνει έγκυος, ακόμα κι αν η νόσος είναι σοβαρή. Σύμφωνα με έρευνες, το 60-70% των γυναικών που προσβλήθηκαν με ενδομητρίωση μπορεί να μείνουν έγκυες. Ωστόσο, η έλλειψη σχετικής έρευνας δεν μας αφήνει να κατανοήσουμε πλήρως τη σχέση μεταξύ γονιμότητας και ενδομητρίωσης. Αν μια γυναίκα το επιθυμεί, μπορεί να ξεκινήσει άμεσα τις προσπάθειες τεκνοποίησης. Εάν μια γυναίκα διαγνωστεί με ενδομητρίωση και επιθυμεί να μείνει έγκυος, συνιστάται να αναζητήσει βοήθεια από ειδικούς μετά από έξι (6) μήνες ανεπιτυχών προσπαθειών, αντί του ενός έτους που συνήθως συνιστάται για γυναίκες χωρίς ενδομητρίωση. Ωστόσο, συνιστάται στις γυναίκες άνω των 35 ετών να αναζητούν έγκαιρα συμβουλές από έναν ειδικό για την ενδομητρίωση και την υπογονιμότητα.
Ενδομητρίωση και εξωσωματική γονιμοποίηση: Είναι μονόδρομος;
Όχι, για μια γυναίκα με ενδομητρίωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν είναι μονόδρομος. Ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών με ενδομητρίωση και προβλήματα γονιμότητας, μπορούν να τεκνοποιήσουν αφού αναζητήσουν ιατρική βοήθεια, όπως η χειρουργική αφαίρεση των βλαβών της ενδομητρίωσης ή η θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Όπως σημειώθηκε και παραπάνω, ωστόσο, ακόμα και αν αφαιρεθούν επιτυχώς οι εστίες της ενδομητρίωσης,η νόσος μπορεί να επανεμφανιστεί, κάτι που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες τεκνοποίησης ενός ζευγαριού. Για τις γυναίκες των οποίων η ενδομητρίωση επανεμφανίζεται για διάφορους και συχνά ανεξήγητους λόγους, οι ειδικοί συνιστούν ότι δεν χρειάζονται απαραίτητα νέα χειρουργική επέμβαση εάν θέλουν να κάνουν παιδιά. Άλλωστε, τέτοιες παρεμβάσεις δημιουργούν πάντα ουλώδη ιστό που εμποδίζει την εμφύτευση του ωαρίου. Ως εκ τούτου, πολλά ζευγάρια επιλέγουν την εξωσωματική γονιμοποίηση επειδή πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες με υποτροπιάζουσα ενδομητρίωση έχουν πολύ καλές πιθανότητες να συλλάβουν.
